Głos zapomnianej córki

Czerwony namiot był królestwem kobiet, jednoczył babki, matki i córki. Rozbrzmiewały w nim pieśni, modlitwy, szeptane tajemnice, obrzędy inicjacyjne wprowadzające dziewczynę w kobiecy świat. Było to również miejsce narodzin, spokojnego celebrowania roli matki i umacniania więzi z dzieckiem. Czerwony namiot był dla mężczyzn przestrzenią tabu, stanowiącą granicę między wymiarem męskim a żeńskim. Wymowny kolor czerwieni to symbol więzów krwi, kobiecej jedności, solidarności i wspólnego losu, a także cierpienia, fatum, przed którym nie można uciec.

Zapomniana bohaterka z Księgi Rodzaju, Dina nie miała szansy opowiedzieć swojej historii, nikt z narratorów biblijnych nie udzielił jej głosu. Jako jedyna córka Jakuba powinna być kimś wyjątkowym, jednak pozostała związana z obrazem mściwej zemsty jej braci. Anita Diamant, amerykańska pisarka, wyswobodziła Dinę z kajdan milczenia, tworząc barwną, emocjonalną i bardzo kobiecą opowieść o córce czterech matek. Zapomniana córka Jakuba stała się opowiadającą, przechowującą pamięć o matkach. Jej opowieść to wielogłos kobiecego rodu, historie życia Lei, Racheli, Zilpy i Bilhy, które w jej osobie widziały powierniczkę tajemnic, losów, tradycji, wierzeń. Dina podobnie jak ciotka Rachela wybrała drogę położnej, kobiety wspierającej rodzące, otaczając je opieką, mądrością, wsparciem. 

„Czerwony namiot” to właśnie opowieść o narodzinach i śmierci, kobiecej przyjaźni i sile, jedności i zrozumieniu. Anita Diamant w swojej bestsellerowej powieści powołuje do życia niezwykłą bohaterkę. Ma się wrażenie, że czerwony namiot to obraz  niezwykłych stosunków między kobietami, otaczających się wzajemnie wiedzą, opieką, dzielących się obowiązkami i dojrzewaniem do roli matki. Kobiecy świat ma własny rytm, a siostrzana miłość zdaje się pochodzić od Matki Ziemi, Królowej Niebios. Dina to buntowniczka,  jej opowieść porusza kobiece serce, uwalnia tęsknotę za wspólnotą, oparciem babek i matek, więzami silniejszymi niż przemijanie i śmierć. „Czerwony namiot” to esencja kobiecej duszy, echo tego, co utracone, zaginione, odebrane. 

Historię Diny zabarwiają jej wspomnienia dziecięcych lat, życia koczowniczego w osadzie Jakuba, zabaw z Józefem, jej mlecznym bratem oraz niezwykłych opowieści snutych w czerwonym namiocie. W miejscu tym znajdowały się tylko te kobiety, których dojrzałość wyznaczała pierwsza menstruacja. Niepełnoletnia Dina mogła jednak przebywać w namiocie, chociaż była dzieckiem. Przyzwolenie matek na obecność córki oznaczało nie tylko specjalne względy ale i złamanie pewnej tradycji. 

Bohaterka jakby w cieniu, niewidoczna dla innych, obserwuje swoją rodzinę, poznaje hierarchię kolejnych żon, zna na pamięć historię pojawienia się Jakuba i jego spotkania z młodziutką Rachelą.

Jej codzienność to pomaganie matkom, tkanie, opiekowanie się młodszymi dziećmi, gotowanie, dbanie o domostwo. Kiedy z małej dziewczynki przeistacza się w kobietę odkrywa moc pożądania, doświadcza również jak okrutnymi prawami rządzi się świat mężczyzn, w którym często nie ma miejsca dla godności kobiet. Pierwsza miłość, młodzieńcza fascynacja księciem z Sychem, Szalemem staje się początkiem dramatycznych zdarzeń w życiu Diny i jej rodziny. Straci ona wszystkich, których kochała, zdecyduje się opuścić i przekląć rodzinny dom. Jej dalsza przyszłość, na ziemiach Egiptu będzie próbą zapomnienia o przeszłości, o własnym pochodzeniu i tożsamości. Narodzi się na nowo jako położna Den-ner. Jednak czy można wymazać pamięć, wspomnienia, traumę i niezwykle mocną, matczyną więź?

Czytelnik z zapartym tchem śledzi losy głównej bohaterki, w której drzemie matczyna mądrość, pielęgnowana od najmłodszych lat. Natomiast mężczyźni w powieści „Czerwony namiot” podejmują decyzje, starają się posiąść jak największą władzę, często unoszą się dumą, przestrzegają rygorystycznie pokoleniowych praw. Bóg Jakuba – El, zdaje się być  bóstwem okrutnym, patriarchalnym i obcym, odległym i nieznanym dla żon Jakuba. One zachowały własne wierzenia, bóstwa, które przypadły w spadku nie synom, a jedynej córce. Życie Diny jest naznaczone cierpieniem, za które odpowiadają jej bracia i ojciec. Współczucie odnajduje tylko w oczach matek. Nie potrafią one jednak uratować Diny przed rozpaczą i beznadzieją. 

„Czerwony namiot” to historia utkana z miłości, macierzyństwa, bólu, śmierci, zdrady, milczenia i przyjaźni. I chociaż dominuje w niej nić czerwieni, to narratorka nie traci z oczu innych barw życia – niewinnej bieli, kolorów dzieciństwa, odcieni bycia kobietą, matką, położną, cudzoziemką, wyklętą. Opowieść zdaje się zataczać koło, Dina będzie musiała ponownie zderzyć się z przeszłością. Kobieta wyniesie z tego spotkania najważniejszą lekcję życia. Narracja zapomnianej córki Jakuba to nie tylko portret jej samej ale i wielu, różnych kobiet: od niewolnicy po królową Egiptu. Dla każdej z nich rozbrzmiewała pieśń matek, sióstr, melodia jednocząca kobiece serca:

„Nie lękaj się, nadchodzi czas

Nie lękaj się, kości masz mocne

Nie lękaj się, pomoc jest tuż obok (…)

Nie lękaj się, ręce położnej są mądre

Nie lękaj się, pod sobą masz ziemię

Nie lękaj się, mała matko

Nie lękaj się, matko nas wszystkich” (s.385)

Anita Diamant stworzyła wielobarwną opowieść o kobietach. Trzeba podkreślić, że autorka pisze niezwykle soczyście, ekspresyjnie, klimatycznie. Wielokrotnie odnosiłam wrażenie, że jestem jedną z kobiet z czerwonego namiotu, zasłuchaną w monolog życia głównej postaci. Autorka używa metafor, kreśli wyrafinowane i sensualne przestrzenie, oddając magię tego dawnego świata. Dina, zapomniana córka, przyciąga uwagę swoich słuchaczy, w tonie bardzo intymnym zwierza się ze swojej historii, przerywa milczenie aby zabrać czytelnika do tajemniczego czerwonego namiotu, otwierając bramy własnej pamięci, pamięci matek i wszystkich kobiet, które spotkała na swojej drodze. 

Powieść „Czerwony namiot” odniosła ogromny sukces.  Ma ona również swój filmowy odpowiednik w postaci 2-odcinkowego serialu. 

*Cytaty: Anita Diamant, Czerwony namiot, przeł. Katarzyna Kaliska, wyd. III, Dom Wydawniczy REBIS, Poznań 2017.

 Dziękuję portalowi Sztukater za egzemplarz książki.