Naznaczone od korzeni - portrety karpackich Bogiń

Lektura "Bogiń z Žítkovej" Kateřiny Tučkovej potwierdza, że literatura czeska jest wyjątkowa, nietuzinkowa, wzrastająca na wyżyny słowa i obrazu literackiego. Warto śledzić rynek wydawniczy i wypatrywać nagrodzonych książek, które raczej nas nie rozczarują jeżeli wymagamy czegoś więcej od powieści niż zwykłej rozrywki. Historia Bogiń to wielopłaszczyznowa opowieść o kobietach, inności, przeznaczeniu oraz korzeniach, które decydują o tym kim jesteśmy.

Dora jest potomkinią bogiń - kobiet, obdarzonych niezwykłym darem - przepowiadania przyszłości, uzdrawiania za pomocą ziół i modlitwy oraz panowania nad pogodą. Jednocześnie irracjonalna moc jest przekleństwem, z którym muszą żyć kolejne pokolenia kobiet. Dora po brutalnej śmierci matki, trafia wraz z niepełnosprawnym bratem, pod opiekę ciotki - Surmeny, zajmującej się również bogowaniem. Kilka lat później rodzina zostaje rozdzielona - młoda dziewczyna trafia do szkoły z internatem, a ciotka zostaje zamknięta w zakładzie dla obłąkanych. Kiedy Dora dorasta, postanawia badać obyczaje i historię bogiń z Žítkovej, podejmując studia socjologiczne. Po ich ukończeniu kontynuuje badania, zbiera materiały, przeczesuje wszystkie archiwa, szukając śladów bogiń. W końcu trafia na ślad swojej ciotki, Surmeny w tajnych teczkach służb StB, którym zależało na zniszczeniu bogiń. Dora odkrywa po kolei wszystkie tajemnice rodzinne, dowiaduje się jakie sekrety ukrywała przed nią ciotka. Czy sama jest boginią? Czy potrafi ocalić ten magiczny, ludowy świat od zapomnienia?

Autorka, kreując portrety kobiet, pragnie pokazać ich motywacje, psychologię, ale i mroczne fatum, które ciągle jest obecne w ich życiu. Dora jest buntowniczką, samotnicą, która próbuje zbadać boginie przy pomocy narzędzi naukowych, racjonalnych - nie chce wierzyć w nadprzyrodzone zdolności, odrzuca własny dar. Jej ciotka, Surmena to również postać tragiczna, która poświęciła swoje życie ludziom, leczeniu, odbieraniu porodów, jasnowidzeniu, wróżeniu z wosku czy odpędzaniu zła. Wykorzystała dar najlepiej jak umiała, ale bezsilna okazała sie w obliczu władzy, intryg politycznych oraz ludzkiej zazdrości. Korzenie bogiń sięgają jednak jeszcze głębiej, ale zawsze ich los naznaczony jest cierpieniem. Ludzie zawsze widzieli w nich czarownice, których moc pochodzi od szatana. Wyklęte przez społeczeństwo, niezrozumiałe, naznaczone innością, niejednokrotnie wybierały drogę zła przez niszczenie innych ludzi. 

"Boginie z Žítkovej" to także historia o obumieraniu starych tradycji, ludowych obyczajów, magicznych obrzędów, czy zielarstwa. To zagłada świata nadprzyrodzonego, dla którego rozum nie znajduje wyjaśnienia, definicji. Autorka przez otwarte zakończenie podkreśla jednak, że istnieją rzeczy i zjawiska niewyjaśnione, których ludzki umysł nie potrafi pojąć i zdefiniować. Świat bogiń jest tajemniczy, ale bez wiary i poświęcenia niszczeje. Kobiety obdarzone niezwykłym darem swoim matek, babek, prababek wybierają inne życie, w mieście, pracując. Linia bogiń zaciera się, wygasa, aby w końcu całkowicie zaniknąć. Staje się legendą, bajką. Czeska wieś Białych Karpat pustoszeje, zamiera, zanika, staje się skansenem, światem przeszłości, dawnych historii, miejscem ludzi umierających i niedołężnych.

Z drugiej strony odnajdujemy przestrzeń archiwów - niedostępnych, pełnych tajemnic, ludzkich, bolesnych historii. Układanka dokumentów, listów, tajnych sprawozdań sięga czasów drugiej wojny światowej - odsłania drugie dno. Dora nieustannie przesiaduje w różnych archiwach, z których wyłania się historia jej przeszłości, ale i reżimu komunistycznego w Czechach. Czytelnik gubi się miedzy fikcją, a prawdą. Śledzi wraz z Dorą kolejne dokumenty, pokryte grubym kurzem zapomnienia.

Powieść Kateřiny Tučkovej to solidna dawka pełnokrwistej literatury, z barwnymi i skomplikowanymi bohaterkami, ze światem, którego być może już nie ma i nie będzie. To emocjonująca podróż do Czech, tych nieznanych, enklawy bogiń - kobiet o poplątanych losach, zapomnianych przez współczesny świat. Nie będzie to wygórowanym stwierdzeniem, iż autorka sięga kunsztu Olgi Tokarczuk, kreując czeski "Prawiek ".

Dla zainteresowanych literaturą czeską polecam stronę: http://czeskieklimaty.pl/ - prawdziwa kopalnia świetnych książek, które warto przeczytać.