Oniryczna podróż do Zaświatu

„Śniąc Zaświat, krążysz po labiryntach własnego wnętrza. Dojrzewasz i dorastasz. Błądząc w ciemności, prędzej czy później odnajdujemy rzeczy, o których nawet nie wiedzieliśmy, że powinniśmy ich szukać” (s. 263).

Kiedy przecieramy oczy wyrwani z błogiego snu przez odgłos budzika, pod naszymi powiekami kryją się okruchy, znikające odpryski obrazów, gubiące się ścieżki krainy snów. To, o czym śniliśmy przed chwilą, tak realne, zmysłowe nagle blaknie, szarzeje, by powoli zamienić się w popiół. Sny to zwielokrotnione odbicia nas samych, zmetaforyzowane, wielowymiarowe, labiryntowe przestrzenie naszych myśli, dzieciństwa, obaw, lęków, traum. 

Piękne są książki tworzone w konwencji onirycznej, można je czytać na wiele sposobów, odczytywać w nich metafory a i tak do końca nie odkryjemy co jeszcze skrywa szuflada snów. Powieść Agnieszki Hałas „Olga i osty” (wydana przez wyd. W.A.B.) osadzona jest w niejednoznacznej przestrzeni snu, co daje autorce możliwość swobodnego operowania symbolami, motywami, intertekstualnością, psychoanalizą. Lubelska pisarka jest pod tym względem czarodziejką słowa. Czytelnik wielokrotnie gubi się aby odnaleźć i poznać główną bohaterkę. Ramy baśniowości, wielowymiarowość świata snu sprawiają, że śnimy wraz z Olgą, ale tak jak każdy sen i opowieść musi się kiedyś skończyć. Jest to najbardziej bolesne przebudzenie jakie może doświadczyć czytelnik, porwany, kuszony mglistą wizją krainy snów, która okazuje się być kluczem do poznania siebie.

Zanim poznamy historię Olgi, z wykształcenia polonistki, samotnej i wiodącej szare życie mieszkanki Lublina, swoją opowieść zaczyna snuć Piotr. Po śmierci wiedźmy mieszka on w jej starym domu i plecie nieustannie bransoletki, które mają być amuletami przed tajemniczymi szarymi. Materiałem, z którego wykonuje barwne ozdoby jest stary koc wiedźmy. Swoje bransoletki próbuje później sprzedawać ludziom aby móc kupić sobie jedzenie. Jego codzienność wypełnia ten sam rytuał – prucie koca i plecenie amuletów chroniących przyszłych właścicieli przed mocą szarych. Gdzieś obok, w Lublinie mieszka Olga Pańkowska. Życie nigdy nie oszczędzało kobiety, która została sama po śmierci schorowanej matki. Utrata pracy, kolejne wydatki i topniejące oszczędności tylko pogłębiają jej frustrację i poczucie beznadziei. Kiedy Olga wraca po kolejnym nieudanym spotkaniu w sprawie pracy, znajduje skrzywdzonego, czarnego kota. Chcąc mu pomóc, spotyka starszą kobietę o imieniu Zofia, która prowadzi ją do baśniowego Zaświatu, który znajduje się „wysoko i nisko, (…) tam gdzie słońce wschodzi na zachodzie i gdzie z trzech ziaren rzuconych w trzy skiby wykiełkują trzy sny”. Olga trafia do domu czarodzieja Arolda i jego ucznia Petera. Jako piaskomyślna (bo myśli zwykłych ludzi są bez życia zupełnie jak piasek) wraz z przekroczeniem granicy Zaświatu nie może powrócić do swojej rzeczywistości, chyba, że sprosta próbie błękitnej latarni. Niezwykli mieszkańcy proponują jej również pracę gospodyni czarodzieja. Olga przechodzi pomyślnie próbę i zostaje etatową panią domu, piecze chleb, karmi malutkie domowiki, sprząta i poznaje powoli Zaświat. Peter i Aroldo Gazza są jednak dość powściągliwi w zdradzaniu tajemnic świata snu. Kiedy jednak Olga słyszy o Królowej Ostów coś znajomego budzi się w jej myślach. We współczesnym Lublinie mieszka również Dominik Budrewicz, który jest w trakcie rozwodu z żoną Różą. Jego życie jest równie skomplikowane, pogmatwane, pokaleczone przez sięgające głęboko w przeszłość macki depresji. Tych dwoje ludzi  - Dominika i Olgę - zetknie ze sobą los by brutalnie rozłączyć. Kluczem do poznania prawdy stanie się przeszłość głównej bohaterki i Zaświat…

Zaświat to miejsce, do którego trafia się nagle, najczęściej bez biletu powrotnego. To miejsce, w którym nie istnieje czas, granice, prawa fizyki. Zaświat to iluzja snów spleciona jak bransoletka z różnych opowieści, którymi była karmiona mała Olga przez ojca. Postać ojca wydaje się w tej powieści równie kluczowa jak matki. Jego mgliste wspomnienie, pełne bólu ale i dziecięcej naiwności wpłynęło na osobowość Olgi. Podobnie postać matki, krytykującej, narzekającej, stała się dla głównej bohaterki wewnętrznym głosem psychicznej przemocy. Olga nie akceptowała samej siebie, swojego wyglądu, otyłości, braku stabilizacji życiowej. Matka nieustanne wypominała jej brak męża, status zawodowy i dziwne pasje. Dziewczyna tylko w bólu i okaleczaniu siebie odnajdywała spokój i zapomnienie. Słowa krytyki żłobiły latami rysy kobiety niespełnionej, zagubionej, niosącej bagaż lęków i urazów z przeszłości. 

Niebanalna książka „Olga i osty” oprócz onirycznych podróży do własnego wnętrza bogata jest również w bardzo mroczne i turpistyczne wizje. Osty wyznaczają kolejne kręgi trudnych emocji, przez które trzeba przejść, aby móc je ostatecznie wyjąć z siebie. Wszystkie postacie zamieszkujące oniryczny Zaświat: Felicita, Zofia, Młynarka, Peter, Hannes, Królowa Ostów -  to przewodnicy po przeszłości i teraźniejszości, symbole i głosy przemilczanych wspomnień. Obok baśniowych wymiarów Zaświatu, którego kontury blakną wraz z nadejściem poranka,  spacerujemy uliczkami Lublina, wkradamy się do mieszkań, piwnic. Tu również przenikają się iluzje, tu również z kuszącą ofertą czeka na bohaterów diabeł. Szatan odczytuje ludzkie pragnienia, zawsze żądając zapłaty. Każde zdarzenie wpływa na kolejne, uruchamia kolejne mechanizmy losu, torów życia, które mogą nieoczekiwanie zmienić bieg. 

Autorka tworzy mroczną opowieść o tożsamości, o poznaniu siebie samego. Z efemerycznych, kruchych struktur snu wyławia cząstki, fragmenty składające się w jeden portret. Nakładają się w opowieści różne motywy: baśniowe, mitologiczne, popkulturowe - wszystkie splatające się w niezwykle barwny i spójny obraz lustra, w którym odbija się nasze wnętrze. Tak jak bohaterka, ukrywamy poszczególne nici, segmenty, wzory, które stanowią o tym jaką tożsamość zaakceptujemy. Autorka szepcze nam jak Królowa Ostów, że sny to głos dochodzący z naszej podświadomości, ukryty, często zagłuszony przez nas samych. Tak jak eteryczny, niejasny, pozorny jest Zaświat, tak też autorka postanawia zakończyć historię Olgi, rozszczepiając jej odbicia i losy.

„Olga i osty” to bardzo mocna powieść, wstrząsająca psychologiczną przenikliwością, momentami sarkastyczna, lecz dobitnie realistyczna, pomimo konwencji onirycznej. Autorka buduje przed czytelnikiem baśniowe fundamenty, by po chwili zburzyć je i odbudować na nowo przez główną bohaterkę. Lublin staje się w powieści miastem portalem, labiryntem dróg prowadzących do Zaświatu, z którego nie można uciec. Agnieszka Hałas swoją powieścią intryguje, rozgrzewa wyobraźnię czytelnika, pozwala podążać wieloma ścieżkami, które i tak zdają się kończyć w nas samych. Dla mnie podróż do Zaświatu trwa nadal, gdy tylko zamykam oczy staję w oko z oko z Królową Ostów. Czyją ma twarz? Co ma mi do powiedzenia? Czy usłyszę to, co szeptał Hannes wieczny włóczykij – „Tyle możliwości, tyle ścieżek, światy jak bańki mydlane, pączkujące jedne od drugich. I Zaświat, który tak naprawdę jest wieloma Zaświatami.” (s. 152)? 

*Cytaty: Agnieszka Hałas, Olga i osty, wyd. W.A.B., Warszawa 2016.

                                         Dziękuję portalowi Sztukater za egzemplarz książki.