Lala w roli opowiadającej

Jacek Dehnel uwiecznił swoją babcię Helenę Karpińską na kartach powieści „Lala”, która powstawała w latach 2000-2002 i ostatecznie ukazała się w 2006 roku, zdobywając Paszport Polityki. Ta przepiękna, pełna erudycji, opowieść o pamięci, starości i rodzinnej przeszłości utkwiła mi bardzo głęboko w pamięci i zapoczątkowała lekturową przygodę z pisarstwem Jacka Dehnela. „Lalę” zaliczam do moich ulubionych książek, do których lubię wracać i polecać innym. Ucieszyła mnie publikacja „Życie Lali przez nią same opowiedziane”, która niejako stała się uzupełnieniem opowieści wnuka, debiutem literackim babci, przewodniczki po świecie literatury. Lala ponownie zabrała głos, tym razem pokazując rzeczywistość z własnej perspektywy. Opublikowane zapiski i utwory zyskują ponownie życie, a sylwetka Lali, jej opowieści znów zostają ocalone, znów ożywają w głowach czytelników.

Historia tej książki złożonej z różnych tekstów (powstałych w latach 1962 – 1980), opowiadań jest tak samo niezwykła jak osobowość jej twórczyni. Jacek Dehnel, który znalazł zapiski babci, felietony, recenzje jej autorstwa, dokonał subiektywnego wyboru oraz redakcji najlepszych tekstów i wydał książkę, o której marzyła Helena Karpińska. Autor zauważa i przyznaje, że niezwykły dar snucia opowieści przez babcie nie szedł w parze z pisaniem. Część tekstów była po prostu słaba warsztatowo, więc potrzebna była ich selekcja. Być może jej praca w radiu, posługiwanie się częściej słowem mówionym i stylistyka słuchowisk, które tworzyła, przeważyły nad talentem pisarskim. Dopiero po jej śmierci niepublikowane teksty ujrzały światło dzienne, część z nich posłużyła jako inspiracja w „Lali” więc ich rys jest znany miłośnikom tej powieści, a część to piękne dopełnienie fragmentów przeszłości w jakiej żyła Helena Karpińska. 

Opowieści Lali są wypełnione nostalgiczną nutą wspominania przeszłości, uwieczniania sylwetek ludzi, zdarzeń, fikcji splatającej się z rzeczywistością drzemiącą głęboko w meandrach pamięci. Są to urywki z codzienności, czasami zapis uciekającej przeszłości czy nawet literackie próby science fiction (opowiastki futurystyczne: „Wendetta”, „Ucieczka”, „Pieski świat”, „Grzech pierworodny”). W tych krótkich tekstach pobrzmiewa echo świata przechowywanego w umyśle, starych fotografiach, w historiach ludzi. Autorka jest wrażliwą obserwatorką, strażniczką przedmiotów, artefaktów przeszłości, które zajmują szczególne miejsce w jej opowieściach. Szczegóły, drobiazgi, detale, zapachy, zapamiętane migawki codzienności zdaja się zapełniać narracje, nadając jej odpowiednia fakturę, łagodny posmak sentymentalizmu, ale takiego który przyciąga, porusza emocje, zjednuje odbiorcę. „Życie Lali” tworzą pamiętnikowe narracje, osobiste przeżycia, fragmenty historii, odbicia, cienie, literackie miniaturki. To w tych wzruszających historiach drzemie charyzma Heleny Karpińskiej, jej zapis świata, próba zmierzenia się ze swoją pamięcią, z kreowaniem rzeczywistości, wyobraźnią. Do moich ulubionych tekstów Heleny Karpińskiej muszę zaliczyć wspomnienia dotyczące dzieciństwa, osobistej Arkadii, niezwykłych, przykrytych kurzem przeszłości, anegdot rodzinnych.  

Opowieści uzupełniają archiwalne zdjęcia niczym album rodzinnych pamiątek. „Życie Lali przez nią same opowiedziane” to swoisty hołd złożony babci, wyjątkowej kobiecie, tkającej słowem proste, szczere i barwne historie o zwykłych ludziach, szkicowanych przez różne barwy i tonacje. Jacek Dehnel otoczył literacką opieką debiut nieżyjącej już autorki, bohaterki swojej powieści. Nie jest to tylko dodatek, uzupełnienie historii wnuka ale oddanie głosu niepublikowanym maszynopisom i rękopisom, literackie sportretowanie twórczości fragmentarycznej. Lala ujawnia się jako pisarka, utalentowana rejestratorka ludzkich życiorysów, anegdot rodzinnych, retrospekcji. Lapidarne ujęcia ludzkich losów stanowią esencje mikroświata Lali, tego, co postanowiła uwiecznić z pamięci, wyobraźni. I chociaż nie jest to wielka powieść, o której nieustannie opowiadała swoim bliskim i pewnie o której marzyła, ale zbiór miniaturek literackich, to ich wymiar w zupełności ujmuje strukturę i retorykę swobodnego opowiadania, gdzie dygresje, wyimki i fragmenty budują historię.

   Dziękuję portalowi Sztukater za egzemplarz książki.